Cây mặt quỷ

[Vương Văn Liêu]

Cây mặt quỷ
Mô tả thực vật: Cây leo, lá hình trái xoan ngược rộng, thuôn, bầu dục, hay hình dải-ngọn giáo, thót lại ở gốc, tù nhọn hay có đuôi và nhọn mũi ở đầu, dài 2-12,5cm rộng tới 4cm, nhẵn hay có lông ở mặt dưới, gân phụ 4-6 cặp, cuống dài 1cm; lá kèm hình tam giác, cao 2-5mm. Hoa xếp thành đầu đường kính khoảng 6mm ở ngọn nhánh hay xếp hình tán. Hoa trắng, tràng có ống có lông ở vùng cổ, thuỳ 4 thon. Quả gồm những hạch dính nhau, rộng 8-10mm, gần hình cầu, dẹp, có bề mặt sù xì, với nhân cao 4mm, dày 2mm. Hạt 1 trong mỗi nhân. Ra hoa hầu như quanh năm.
Tính vị, tác dụng: Vị cay, ngọt, tính hơi nóng; có tác dụng thanh nhiệt, tả hoả, giải độc, ích thận, cường cân cốt.
Bộ phận dùng: Rễ, lá và toàn cây - Radix, Folium et Herba Morindae Umbellatae.
Nơi sống và thu hái: Thường gặp mọc ở các bờ đất dưới chân đồi ven suối, ven rừng đồng bằng, dưới tán các cây gỗ.
Thành phần hoá học: Rễ chứa glucosid và các dẫn xuất anthraquinone.
Công dụng: Ðược dùng trị mụn nhọt, lỵ, mẩn ngứa, ghẻ lở ngoài da. Còn dùng tẩy giun sán.
Xưa kia, ở các chợ miền quê tôi người ta hay bán các bó lá cây mặt quỷ. Người dân mua về, đun nước cho trẻ con uống để chữa ngứa, mụn nhọt, rôm sảy, dị ứng.
Tôi còn nhớ, cách nay gần 30 năm. Chiều thứ bảy tôi mang về 1 bó cây Mặt quỷ tươi( chừng độ 0.5 kg) về nhà. Khi đó con trai tôi ở đầu, mặt đầy mụn nhọt. Tôi dặn vợ ở nhà, mỗi ngày lấy 1 nắm lá nhỏ đun nước cho con uống. Thứ Bảy tuần sau về, mụn nhọt trên mặt, đầu con tôi đã biến hết.
Cây này tôi dùng chữa mụn nhọt, ngứa ngáy, rôm sảy, dị ứng, viêm khớp thấy tác dụng rất tốt.
Ngày trước Mặt quỷ hay mọc ở các gò đất cao, bờ bụi quê tôi có nhiều. Nhưng đáng tiếc, giờ đô thị hóa nhanh, dùng thuốc diệt cỏ tràn lan, cây thuốc Nam quý biến mất dần, thuốc Bắc chất lượng không còn tốt như xưa. Ngẫm mà xót thương cho cây thuốc Nam quê hương.
Vương Văn Liêu