Cây Trâu cổ

[Vương Văn Liêu]

Cây thuốc quí quanh ta: Cây Trâu cổ

Về tên gọi: Cây Trâu cổ có nhiều tên khác như: Dây vẩy ốc, Xộp, Xồm xộp, cây Trộp, Sung thằn lằn, Cơm lênh, Bị lệ, Mộc liên, Mộc màn thầu, Quảng Đông vương bất lưu hành. Tên khoa học: Ficus pumila L. Họ Dâu tằm (MORACEAE).

Đặc điểm thực vật: Trâu cổ là một cây dây leo như rễ bám. Lõi hoá gỗ, thân có vỏ xù xì, từng đốt dài, ngắn không đều. Rễ mọc xung quanh các đốt, rễ bám vào vách đá, tường nhà hoặc thân cây to cho cây leo lên. Đường kính thân bình thường từ 3 - 5mm, có khi tới 10mm. Cành và lá non khi bẻ có nhựa màu trắng. Có 2 loại cành: Cành phía dưới lá nhỏ như vẩy ốc (nên có tên cây là Dây vẩy ốc). Cành trưởng thành phía trên, lá to hơn và dày, ráp như lá duối, (nhưng không có lông) có hoa quả. Đế hoa phình lên thành Quả giả (dạng như quả Ngái, quả Sung, quả Vả) thường được gọi là Quả, dài khoảng 30 - 40mm, đường kính khoảng 25 - 30mm.

Địa lý phân bố: Ở Việt Nam, cây Trâu cổ mọc thường mọc hoang, bám vào cây to hoặc vách đá trong rừng. Cây Trâu cổ còn được trồng làm cảnh ở các đình chùa, nhà ở bằng cách cho bám lên cây to hoặc tường bao, tường nhà, tạo vẻ cổ kính và chống nóng cho nhà (cây lan ra kín mặt tường lớn), khi cần có thuốc dùng.

Ở Trung Quốc: Cây Trâu cổ có nhiều ở tỉnh Quảng Đông được gọi là Quảng Đông Vương bất lưu hành (cần lưu ý tránh nhầm với cây Vương bất lưu hành khác có dược tính khác với Trâu cổ).

Bộ phận dùng làm thuốc:

Nhựa: Lấy ở cành lá non cây tươi: Chữa nhiễm khuẩn, nấm ngoài da như ghẻ, lở, hắc lào, lang ben bằng cách bôi lên da.

Cành, lá: (Bị lệ đằng) Lấy cành lá nhỏ, nhiều mủ, dùng tươi là tốt nhất, có thể phơi sấy khô để dùng dần.
“Quả”: Mùa Thu, khi “quả” chuyển màu hồng, hái về đồ chín rồi bổ dọc để phơi, sấy cho mau khô (còn gọi là Bị lệ thực hoặc Lương phấn quả, Mộc màn thầu). Ngoài ra còn được dùng làm mứt.

Tác dụng dược lý, dược lực:

Theo Đông y: Cành, lá Trâu cổ (Bị lệ đằng) vị chua đắng, tính bình có tác dụng: Bổ huyết, hoạt huyết, trừ phong, giải độc, tiêu viêm. Chữa các bệnh nhức mỏi chân tay; thiếu máu; thiếu sữa; đinh sang ngứa lở.
Quả Trâu cổ (Bị lệ thực) vị ngọt chát, tính bình, có tác dụng tráng dương, cố tinh, bổ huyết, hoạt huyết, thông sữa, chữa di tinh, liệt dương, đàn bà khi đẻ xong sữa ra ít hoặc tắc, kiết lỵ lâu ngày sinh lòi dom.

Theo y học hiện đại: Quả Trâu cố chín có: - sitosterol, Rutin, Meso inositol, Taraxeryl acetat, - amyrin acetat.

Chất Poly sacchari có tác dụng ức chế sự phát triển và phá hoại tế bào ung thư. Tăng cường khả năng miễn dịch. Trung Quốc đã chế thuốc chữa ung thư từ quả Trâu cổ: Thuốc tiêm mỗi ml thuốc chứa 5mg chất chiết suất. Tiêm bắp ngày 2 lần x 4 - 6ml.

Thuốc viên mỗi viên chứa 5mg quả Trâu cổ. Ngày 3 lần x 3 - 5 viên. Một số bài thuốc

Chữa đau nhức chân tay, xương, khớp do phong thấp: Cành lá Trâu cổ tươi 50 - 60g (khô 10 - 15g) sắc nước uống hàng ngày.

Chữa cơ thể suy nhược sau ốm dậy: Cành lá Trâu cổ tươi 120g, nấu với xương lợn, ăn hàng ngày với cơm.

Chữa trẻ gầy còm suy dinh dưỡng: Cành lá Trâu cổ tươi 50g, nấu với thịt gà ăn hàng ngày.

Chữa sữa không xuống (hoặc quá ít) sau khi đẻ: Quả Trâu cổ: 7 quả chín, hầm với 1 cái chân giò lợn, ăn và uống hết nước (quả tươi hoặc khô đều được).

Chữa quáng gà: Nấu canh quả Trâu cổ với gan lợn (20 - 30g) ăn.

Chữa di tinh, liệt dương, tim loạn nhịp: Quả Trâu cổ sao khô. Hạt Bìm bìm trắng (Bạch khiên ngưu) sao khô, hai thứ lượng bằng nhau, làm thành bột mịn, trộn đều đựng trong lọ khô, sạch, có nút kín. Mỗi lần uống 6g, chiêu với nước cơm, ngày uống 3 lần.

CTQ
----------------------------------------------------------------------
Ghi chú: Cây này rất dễ trồng, mùa mưa chỉ cần lấy 1 đoạn thân vùi xuống đất là cây có thể bén rễ. Cây thường mọc bám vào bờ tường ở các đình chùa cổ kính hoặc có thể cho bám vào cây cổ thụ. Ta có thể vừa trồng làm cảnh, vừa khai thác để làm thuốc.

Vương Văn Liêu