Cần làm gì khi triglycerid máu cao

[Vương Văn Liêu]

Cần làm gì khi triglycerid máu cao
Mặc dù cholesterol LDL vẫn tiếp tục được coi là yếu tố nguy cơ chính cho các bệnh tim mạch, hiện nay người ta công nhận chúng ta cũng phải coi chừng chỉ số Triglycerid máu cao (hypertriglyceridemia) nữa: chứng này rất dễ sinh ra mảng xơ vữa động mạch (atherogenic).
Triglycerid phần lớn là từ bữa ăn mang lại
Nhiều công trình nghiên cứu đã chứng minh là có tỷ lệ thuận giữa nồng độ Triglycerid máu cao (TGMC) và nguy cơ bị bệnh tim mạch - đặc biệt là ở các bệnh nhân bị đái tháo đường. Tuy nhiên, vấn đề không đơn giản vì thường TGMC nhiều khi lại gắn liền với tỷ lệ cholesterol HDL (cholesterol “tốt”) giảm.
Đã có 18 nghiên cứu tiền cứu (prospective studies) trên tổng số 45.000 nam giới và 10.000 phụ nữ cho thấy: Chỉ cần TGMC tăng lên 1 mmol/l là nguy cơ bị bệnh tim mạch tăng 31% ở nhóm đàn ông và 76% ở nhóm phụ nữ (mặc dù với phụ nữ nguy cơ mắc bệnh một cách tổng quát chỉ bằng 1 phần 3 so với đàn ông).
Tại sao TGMC dễ sinh xơ vữa động mạch
Tình trạng TGMC dễ sinh xơ vữa động mạch theo một số cơ chế liên quan đến hấp thu & chuyển hóa các lipoprotein giàu Triglycerid (Triglyceride-rich lipoproteins (TRL)) gồm:
Các dưỡng chấp tiểu cầu (chylomicrons).
Nhóm lipoprotein tỷ trọng rất thấp (VLDL).
Tàn dư của các phần tử này (remnants).
Làm sao nhận biết tình trạng TGMC
Để xác định thực sự là có TGMC - vì lẽ chỉ số này nhiều khi dao động, thí dụ từ 150 đến 400 mg/dl, thường phải lấy kết quả 3 lần đo. Đặc biệt là cho lần đo thứ 2 và thứ 3, bệnh nhân cần làm xét nghiệm trong tình trạng bụng đói ít nhất 12 giờ cách xa bữa ăn cuối. Cùng với triglycerid, cần lấy đủ huyết tương để cùng một lượt làm cả xét nghiệm cholesterol HDL và cholesterol LDL: những dấu hiệu bất thường của 2 chỉ số này (HDL thấp và LDL cao hơn bình thường) sẽ làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch kết hợp với TGMC một cách có ý nghĩa.
Nguyên nhân TGMC
Trái hẳn với điều rất nhiều người thường nghĩ: Tình trạng TGMC không gắn liền với mức tiêu thụ dầu mỡ. Mà thực ra, ở một số đối tượng hay dễ bị TGMC hơn người khác (in predisposed subjects), có 3 yếu tố hay gắn liền với nhóm lipoprotein tỷ trọng rất thấp VLDL dẫn đến tình trạng TGMC:
Nhập dư năng lượng một cách tổng quát - nhiều khi đi kèm với triệu chứng béo phì.
Lạm dụng rượu (alcohol abuse).
Ăn quá nhiều đường đơn (simple sugars) (nhiều nhất là sucrose và fructose).
Bệnh nhân thường rất nhạy bén khi chúng ta can thiệp vào 3 yếu tố trên: Điều này biểu hiện rất rõ khi làm xét nghiệm triglycerid trước và sau khi loại bỏ yếu tố khả nghi ra khỏi chế độ ăn. Chẳng hạn đo Triglycerid vào thời điểm A, rồi loại bỏ hoàn toàn yếu tố nghi ngờ (phần nhiều là đường hay rượu, bắt đầu bằng cái nào “khả nghi” nhất) rồi sau 3 - 4 tuần tuyệt đối không “đụng tới” yếu tố đó, làm xét nghiệm lại: Nếu vào thời điểm B này, nồng độ triglycerid đã giảm được trên 50%, thì không còn nghi ngờ gì nữa yếu tố loại trừ đúng là can phạm gây chứng TGMC.
Chứng TGMC cũng rất nhạy bén khi một người béo phì giảm cân “vừa phải” dù chỉ mới nhẹ đi được vài ký.
Trái lại, ở một bệnh nhân đái tháo đường chưa ổn định được mức đường huyết, thì rất hay thấy xuất hiện thêm chứng TGMC, hiện tượng này sẽ sớm được phát hiện khi tới định kỳ thử HDL lúc đói.
TGMC còn có thể thứ phát đối với một số bệnh khác thuộc phạm vi thận, gan, nội tiết hoặc… do chính việc điều trị bằng thuốc (iatrogenic) như khi sử dụng hormon estrogen-progestin, thuốc lợi tiểu (diuretics) v.v…
Nguyên tắc xử lý khi bị TGMC
Điều trị khởi đầu và duy trì dựa vào các biện pháp tiết thực (dietary measures) là điều cơ bản vì có dùng thuốc mà không thay đổi thói quen ăn uống thì sẽ không có hiệu quả.
Khi chỉ có đơn độc một chứng TGMC các thuốc nhóm Fibrates, tác động lên cả tiến trình sản xuất lẫn dị hóa các lipoprotein giàu Triglycerid (TRL), là nhóm duy nhất được sử dụng.
Khi TGMC chỉ hơi tăng, kết hợp với các rối loạn lipid khác, có thể sử dụng đầu tiên là thuốc nhóm Statins, đặc biệt nếu đã có triệu chứng bệnh động mạch vành. Các Statins có tác dụng làm hạ cholesterol LDL có hiệu quả hơn nhóm fibrates.
Mặt khác, nhóm fibrates có hiệu lực hơn:
Trên TGMC lúc bụng đói.
Trên hàm lượng lipid trong máu sau bữa ăn (postprandial lipidemia).
Trên thành phần cholesterol LDL (tỷ trọng cao hơn VLDL) “xấu”.
Trên thành phần cholesterol HDL “tốt” cho cơ thể (làm tăng).
Tóm Lại
Lâu nay để giảm bớt nguy cơ bị bệnh tim mạch, người ta thường chỉ chú ý tới thành phần Cholesterol xấu LDL. Giờ đây còn có triệu chứng TGMC được các nhà chức trách y tế lưu ý chúng ta cần kiểm soát chặt chẽ hơn. Người thầy thuốc trong việc lựa chọn các phương án điều trị cần phải để ý đến 4 thông số cơ bản (đều được định lượng lúc bụng đói): Triglycerid, cholesterol tổng cộng, cholesterol HDL và cholesterol LDL.
BS. NGUYỄN LÂN ĐÍNH Chuyên gia dinh dưỡng