Rau giền- loài rau quí

[Vương Văn Liêu]

Rau Giền- loài rau quí ở khắp nơi
Rau giền (RG) có nhiều loại. Dân gian chia ra như sau: Giền lá lớn có màu đỏ tía, ta quen gọi RG đỏ, RG canh. Giền lá bé có màu xanh là RG trắng, là RG xanh hay giền cơm. RG gai mọc hoang. Có tên gọi như vậy cũng để phân biệt cách nấu cho từng loại giền. RG đỏ thân mọng nước, nấu chóng nhừ, thường thì để nấu canh thì ngon hơn… Dùng RG nói chung cần chú ý chúng tính lạnh, dễ gây đi ngoài nhất là loại tía và không dùng cùng với các thức ăn có tính lạnh như tiết, ba ba… Do phương thức canh tác riêng của mỗi nơi, nên nay có nhiều dạng cây, màu lá thay đổi khác nhau.

CÂY GIỀN TÍA
Được dùng trong lĩnh vực dinh dưỡng từ 8.000 năm trước của người thổ dân châu Mỹ. Ngày nay, nó có nhiều trên thế giới, trên các cánh đồng hàng trăm ngìn hecta. Ở Mỹ có hàng nghìn điền chủ trồng cây giền.
Thân và lá thường làm thức ăn luộc, nấu canh. Ở Mỹ, RG là một trong 40 loại thức ăn thông dụng.
Giền tía làm thuốc vị ngọt, tính mát, thanh nhiệt lương huyết, lợi tiểu, sát trùng, trị nọc ong, rắn, rết, dị ứng mẩn ngứa, kiết lỵ, viêm gan vàng da. Chữa bệnh hậu sản (Nam dược thần hiệu - Tuệ Tĩnh), dùng RG tía nấu canh hoặc xay lấy nước nấu cháo. Đắp ngoài chữa sơn ăn mặt. Phòng chữa dị ứng, giảm tác hại của xạ trị, phóng xạ. RG tía 200g rửa sạch thái nhỏ, đun sôi 300ml nước rồi cho giền vào. Để sôi lại cho 50g gan heo thái miếng đã được ướp gia vị và xào với tỏi sẵn. Nếu phòng bệnh thì 2-3 lần/tuần, còn chữa trị ngày 1 lần, kỵ tiết canh.
Theo Viện Vệ sinh dịch tễ (1972) trong 100g RG có thành phần hóa học gồm: 69,2g nước 1,7g protein, 0 lipid, 1,9g glucid, 0,8g xenluloza, 1,4g khoáng toàn phần và vitamin các loại A, B, C, PP. Lượng calo trong 100g là 15, RG chứa gần 10 aicd amin cần thiết trong 100g lá có: Lyzin 0,11, methionin 0,04, histidin 0,04, arginin 0,10, valin 0,12, leucin 0,27. Phenilalanin 0,12, treonin 0,10, isoleucin 0,10… Có cây chứa 10% protein, giá trị sinh học 67% tỷ lệ tiêu hóa 87%. Trong giền canh khô có 8,77% nước, protein 4,76%, lipid 4,7%, xeluloza 39,17% khoáng toàn phần 17,13%.
Hạt giền tía: Có giá trị dinh dưỡng cao, nhất là giền Cu-ba 16-18% protid, 62% tinh bột, 6% chất béo. Do đó hạt RG tía được xem là một loại lương thực giá trị cao hơn lúa mì, gạo, ngô, đậu tương.
Nhân hạt có hương vị như hạt bồ đào cho thêm vào bột mì làm tăng chất lượng bánh, ngon hơn, bổ hơn. Đặc biệt hạt có lyzin là acid amin quan trọng mà cơ thể không tạo ra được với hàm lượng cao hơn ngô 3-3,5 lần; lúa mì 2-2,5 lần. Hạt giền ép dầu làm nguyên liệu sản xuất steroid làm thuốc chống viêm. Hạt cho gà ăn sẽ chóng lớn gấp 6 lần so với bình thường.
Rễ RG tía: Làm thuốc chữa sốt xuất huyết, nôn…
Các nhà khoa học Nhật dùng các sản phẩm của RG tía để tẩy rửa chất phóng xạ, dầu hạt giền chữa nhiễm chất phóng xạ.

RAU GIỀN CƠM

Còn gọi RG trắng, cây thảo thân có khía màu xanh nhạt. Mọc phổ biến ở Ấn Độ, miền Nam Trung Quốc, các nước Đông Dương, Indonesia. Ở nước ta, RG cơm mọc hoang hoặc được trồng trong vườn, trên nương rẫy. Công dụng làm rau ăn, luộc xào, nấu canh ngọt hơn giền tía. Làm thuốc tương tự RG tía: Lợi tiểu chữa viêm bàng quang. Để chữa bệnh huyết áp cao, nhức đầu, chóng mặt, nóng phừng mặt, chữa táo bón: Lấy 250g RG luộc trong 3 phút nước sôi, vớt ra trộn với dầu vừng hoặc bột vừng đen, ăn với cơm.
Hạt giền cơm có vị ngọt tính lạnh. Để mát gan, trừ phong nhiệt, chữa mắt kém dùng bài thuốc: Bột hạt giền uống với nước sắc hạt muồng ngủ (thảo quyết minh) 12g làm thang. Để lợi tiểu, dùng nước sắc 20g. Hạt giền còn có ích cho khí lực, thông đại tiểu tiện, trừ giun đũa.

RAU GIỀN GAI

Mọc hoang khắp nơi ở nước ta. Chỉ dùng lá nấu canh hoặc dùng như các RG khác thêm tôm hoặc thịt. Có người thích RG này do nó gai góc, hoang dã, có mùi vị đậm đặc biệt hấp dẫn. RG gai luộc chấm vừng, cũng là món ăn ngon bổ, phòng chữa các bệnh đường ruột.
Rễ RG gai làm thuốc có vị ngọt, hơi lạnh, lá giền gai, giã nát thêm nước, chắt nước uống, bã đắp chữa rết cắn, ong đốt lở ngứa. Toàn cây chứa nhiều muối kali nên lợi tiểu, chữa sốt. Lá RG gai chữa viêm phổi, lỵ, lá giã nát đắp chữa bỏng, nhọt mưng mủ, chữa đau sưng khớp bằng cách sắc uống chung một số vị khác.
Chữa bạch đới, khí hư: Rễ giền gai 20g, lác bạc thau 16g phơi khô thái nhỏ sắc với 400ml nước, sắc còn 100ml. Uống 2 lần trong ngày.
Chữa kiết lỵ ra máu: Rễ giền gai 20g; lá huyết dụ 12g, lá trắc bá 8g, hoa hòe 4g. Tất cả thái nhỏ sao vàng, sắc uống. Có thể dùng thêm cỏ nhọ nồi 8g, hoa hòe 4g. Tất cả thái nhỏ sao vàng, sắc uống. Có thể dùng thêm cỏ nhọ nồi 8g sao đen; bách thảo sương (muội nồi) 8g.

RG nói chung còn có một số ưu điểm khác đó là tính chất dễ phát triển tốt trên mọi loại đất cát khô thiếu nước, mặn, chua hoặc kiềm. Hạt nẩy mầm khỏe, trồng giền lại không phức tạp, chỉ cần chăm sóc tốt thời gian đầu sau khi gieo hạt. Khi cây đã lớn khoảng 6-7cm thì phát triển nhanh với tốc độ không cây nào sánh kịp, ít bị bệnh. RG lại là thức ăn, vị thuốc bảo vệ và tăng cường sức khỏe cho những người phải lao động nặng nhọc ngoài trời nắng nóng. Chính vì thế có lời khuyên đối với đồng bào đi xây dựng vùng kinh tế mới hoặc đến nơi định cư mới, nên cố gắng tranh thủ trồng ngay cây giền vừa có rau ăn bổ dưỡng, vừa cải tạo đất mới.
Từ hàng chục năm nay Tổ chức lương thực và nông nghiệp thế giới (FAO) đã khẳng định vị trí vai trò của RG tía trong kinh tế phụ gia đình, khuyến khích phát triển cây giền tía trên nhiều nước.

BS. PHÓ ĐỨC THUẦN

[vietnamese]

Nấu canh rau dền với nước hầm xương ống rất rất rất ngon , chắc là bổ máu hơn là chỉ nấu canh suông đấy ạ

[thuongnhan]

Bài rau giền của Thầy Liêu đã phân tích rất rõ, cháu muốn hỏi thêm là theo Thầy Ngọc nói rau Giền, đặc biệt là củ giền đỏ có tác dụng bổ máu rất tốt, nhưng trong bài không thấy nói đến bổ máu, vậy thực ra có bổ máu không Thầy.

[Vương Văn Liêu]

Rau giền đỏ rất bổ máu. Khi chúng tôi còn bé, những năm 60 của thế kỷ trước, người ta hay ví rau giền đỏ là vitamin B12. Theo cuốn sách Trồng hái và dùng cây thuốc, tập 3 của cụ Lê Trần Đức, Nhà xuất bản Nông Nghiệp năm 1987 có đoạn:
"Phẩm chất có giá trị nhất của hạt và lá giền là nó chứa 16-18 % protit chất lượng cao. Lúa mì và các loại ngũ cốc khác có hàm lượng protit thấp hơn nhiều và không có đủ lượng axit amin không thể thay thế như giền. Theo các số liệu , hàm lượng lixin( loại axit amin quan trọng nhất) của rau giền nhiều hơn ngô 3-5 lần, hơn lúa mỳ 2- 2,5 lần. Theo các chuyên gia ở Mỹ, giền là loại thức ăn có giá tri hơn lúa mỳ , ngô và đậu tương"
Vương Văn Liêu